Rola czynników psychologicznych w rozwoju otyłości wydaje się niezaprzeczalna. Na drodze pacjenta do efektywnej utraty masy ciała może stanąć wiele przeszkód – choroby i zaburzenia psychiczne, uzależnienia, a także brak umiejętności radzenia sobie ze stresem, trudność w rozpoznawaniu i wyrażaniu emocji, obniżone poczucie sprawczości, zaburzenia procesów samoregulacji. Kolejne diety skutkujące nawrotem masy ciała wpływają na obraz siebie, obniżają nastrój i wiarę we własne siły, ale przede wszystkim prowadzą do stałego wzrostu masy ciała.
Znacząca większość osób poddających się operacji zmniejszenia żołądka zna zasady racjonalnego żywienia, jednakże z różnych powodów nie stosuje ich w codziennym życiu. Dlatego tak istotna jest rola psychologa w okresie przedoperacyjnym, który poza diagnozą chorób i zaburzeń psychicznych, poszukuje wspólnie z pacjentem czynników, które powodują, że nie stosuje reguł związanych z regularnością posiłków, nawodnianiem, aktywnością, odpoczynkiem i snem. Jest to o tyle ważne, że jednym z kluczowych czynników sukcesu bariatrycznego jest zdolność pacjenta do respektowania zaleceń żywieniowych w perspektywie długoterminowej po operacji (do końca życia). Chirurgiczne leczenie otyłości jest interwencją na poziomie anatomii układu pokarmowego, nie wpływa jednak w żadnym stopniu na zmianę stylu życia. Modyfikacja nawyków, które utrwalane były przez lata nie jest łatwa i wymaga dużego zaangażowania ze strony pacjenta oraz świadomości, że to zaangażowanie jest niezbędne nie tylko w procesie przygotowań do operacji, ale w perspektywie długoterminowej.
Kolejnym istotnym elementem budującym świadomość i zrozumienie aktualnego stanu jest odkrycie funkcji, jakie jedzenie pełni w życiu pacjenta. A może pełnić ich wiele: reguluje emocjonalne napięcia, obniża poziom stresu, bywa pocieszeniem i nagrodą, wypełniania pustkę będącą wynikiem nudy, bądź samotności. Powszechna dostępność produktów o niskiej wartości odżywczej, za to wysokokalorycznej, tempo życia oraz ilość bodźców generujących stres prowadzi do marginalizowania roli odżywienia w ogólnym dobrostanie.
Rolę psychologa rozpatrujemy w odniesieniu do 3 etapów w procesie leczenia otyłości. Kwalifikacja do operacji polega na rozpoznaniu czynników psychologicznych, które mogły mieć wpływ na rozwój otyłości oraz które mogą stać się czynnikami nawrotu choroby, bądź będą utrudniać współpracę pacjenta ze specjalistami. Na tym etapie ocenia się stan psychofizyczny i wyklucza choroby i zaburzenia, będące przeciwwskazaniem do operacji, a w razie potrzeby, przekierowuje pacjenta do leczenia farmakologicznego i/lub psychoterapeutycznego. Do przeciwwskazań do operacji bariatrycznej zaliczamy: nieleczoną depresję, nieleczoną schizofrenię, próby samobójcze, uzależnienia, zaburzenia osobowości, ale również brak świadomej zgody pacjenta i brak gotowości do zmiany nawyków żywieniowych.
Opieka przedoperacyjna polega na psychoedukacji związanej zarówno ze sferą żywieniową i wpływem jedzenia na nastrój jak również z kwestiami związanymi ze stresem, emocjami, sferą przekonań. Praca przed operacją pozwala pacjentowi bardziej świadomie przygotować się do niej, a po operacji być czujnym, kiedy faza euforii się kończy i wraca „stare życie”. To bowiem w nim istnieją powody „zajadania stresu”, pocieszania i nagradzania się jedzeniem, traktowania pożywienia jak jedynej przyjemności w życiu. Niejednokrotnie pacjent liczy na to, że ta „ostatnia deska ratunku” jaką jest operacja rozwiąże nie tylko problemy zdrowotne (nadciśnienie, ból, cukrzycę), ale również sprawi, że jego życie się zmieni w szerszym wymiarze. Urealnianie oczekiwań na etapie przygotowania („jak schudnę, to…”) pozwala zrozumieć, że część niepowodzeń, trudnych emocji jest niezależna od masy ciała i zmniejszenie rozmiaru ciała w tych sferach niczego nie zmieni.
Współpraca z psychologiem na etapie wprowadzania nowych nawyków daje szansę na obserwowanie i wzmacnianie nowych, prawidłowych zachowań, jak również właściwe reagowanie w sytuacjach spadku motywacji i samokontroli.
Po operacji psycholog towarzyszy pacjentowi w utrzymaniu dobrych nawyków. Wspiera w radzeniu sobie z trudnościami i przeciwnościami za pomocą nowych, wypracowanych wcześniej strategii oraz wzmacnia poczucie sprawczości, a także koryguje nieprawidłowe zachowania żywieniowych.
Obraz psychologa ciągle jeszcze w społecznej percepcji jest demonizowany. Jednakże w związku z tym, że otyłość jest chorobą, której nie możemy rozpatrywać tylko w kontekście biomedycznym, pomoc psychologiczna w procesie chirurgicznego leczenia otyłości wydaje się być jednym z czynników wspierających sukces pacjenta w perspektywie długoterminowej, która bierze pod uwagę nie tylko zdrowie fizyczne ale również ogólny dobrostan.
Sekuła M., Paśnik K. – “Rola psychologa w chirurgicznym leczeniu otyłości olbrzymiej” – Lekarz Wojskowy 2016
Warren L. Huberman, PhD Doświadczenia własne z siedmioletniej pracy z osobami po operacyjnym leczeniu otyłości – rola specjalisty zajmującego się zdrowiem psychicznym
